Bir fikri ürün üzerindeki hakların fikir ve sanat eserleri hukuku uyarınca korunması, söz konusu ürünün "eser" olarak kabulüne bağlıdır. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 1/B-a maddesinde sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserlerinden oluşan fikir ve sanat mahsullerine "eser" deneceği ifade olunmuştur. Bu tanım uyarınca bir fikri ürünün eser sayılması için meydana getirenin özelliklerini yansıtması ve kanunda sayılan eser kategorilerinden birine dahil olması gerekmektedir.
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nunda sayılan eser kategorileri şunlardır:
- İlim ve Edebiyat Eserleri
- Musiki Eserleri
- Güzel Sanat Eserleri
- Sinema Eserleri
- İşleme Eserler
Eser Sahibi
Eser sahibi eseri bizzat meydana getirendir. Eserin meydana getirilmesi ile birlikte ayrıca bir işleme veya tescile gerek olmaksızın eser sahibi kanunun eser sahibine tanıdığı hak ve yetkilere sahip hale gelmektedir.
Eserden doğan hakları kullanma yetkisi de münhasıran eser sahibine aittir ancak kanunun 18. maddesi ile bu kurala bir istisna getirilmiştir. Buna göre aralarında yaptıkları bir sözleşme ile aksi kararlaştırılmış olmadıkça memur, hizmetli veya işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bu kişileri çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılacaktır.
Bu husustaki bir diğer istisnai düzenleme de, kanunun 10. maddesinin son fıkrasında yer almaktadır. Birden fazla kişinin katılımıyla meydan gelen ve ayrılmaz bir bütün teşkil eden bir eserin varlığı halinde eser üzerindeki hakların kim tarafından kullanılacağını belirleyen fıkrada, sözleşmede, hizmet şartlarında ya da eser meydana getirildiğinde yürürlükte olan bir yasada aksi öngörülmedikçe bu hakların, eser sahiplerini bir araya getiren gerçek veya tüzel kişi tarafından kullanılacağı karara bağlanmıştır.
Eser sahibinin hakları yaşamı süresince ve ölümünün ardından yetmiş yıl süreyle korunur. Birden fazla eser sahibinin mevcut olması halinde koruma süresi, hayatta kalan son eser sahibinin ölümünün ardından yetmiş yıl geçmesiyle sona erer. Eser sahibinin adının belirtilmediği eserler ise eserin aleniyet tarihinden itibaren yetmiş yıl süreyle korunur.
Eser Sahibinin Hakları
Eser sahibinin hakları manevi haklar ve mali haklar olmak üzere iki bölümde ele alınmaktadır. Bunlar;
Manevi haklar; Kişiye bağlı olan bu hakların mirasla ya da sözleşmeler ile devrolunması mümkün değildir. Kanunda sınırlı sayıda olmak suretiyle sayılan eser sahibinin manevi hakları şunlardır:
- Umuma arz salahiyeti (FSEK m.14)
- Adın belirtilmesi salahiyeti (FSEK m.15)
- Eserde değişiklik yapılmasını menetmek salahiyeti (FSEK m.16)
- Eser sahibinin malik ve zilyede karşı hakları (eserin asıllarından geçici süre yararlanma hakkı, aslın malikinin eseri bozmama ve eser sahibinin haklarına zarar vermeme yükümlülüğü) (FSEK m.17)
Mali haklar; Henüz alenileşmemiş bir eserden her şekilde faydalanma hakkı münhasıran eser sahine aittir. Eser sahibi kanunda sayılan haklar kapsamında eserden ekonomik olarak faydalanabilecektir. Eser sahibinin ölümü halinde mirasçılarına devrolan bu hakların kanuna uygun olarak düzenlenmiş sözleşmeler ile başkalarına devri de mümkündür. Eser sahibinin mali hakları şunlardır:
- İşleme hakkı (FSEK m.21),
- Çoğaltma hakkı (FSEK m.22),
- Yayma hakkı (FSEK m.23),
- Temsil hakkı (FSEK m.24),
- İşaret, ses ve görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı (FSEK m.25),
- Pay ve Takip hakkı (FSEK m.45)
Av. Eda Berat Deniz & Stj. Av. Dilara Aydın
